Transformers aller landen

Twijfelbrief #7

Life is two choices, she thinks:
you hatch a life, or you pass through one.

Uit: Jenny Xie, Metamorphosis

Wie wil er nou niet met een lieve hond in Berlijn wonen? Tientallen jaren woonde de Italiaanse Claudia Ivone met haar hond in Kreuzberg. Ze leidde een teruggetrokken bestaan, was vriendelijk voor buurtgenoten, gaf bijles Wiskunde en volgde jarenlang cursussen in de Braziliaanse vechtdans capoeira.

Wat de buurtbewoners niet wisten, is dat Claudia incognito leefde: in werkelijkheid was zij de gezochte Daniela Klette, lid van de Rote Armee Fraktion en verdacht van terreuraanslagen en gewapende overvallen.

Hoe vergevorderd was haar metamorfose? Voelde Daniela zich Claudia? Om goed te kunnen liegen moet je een beetje in je eigen leugen geloven. En als iedereen je kent en groet als Claudia van capoeira dan word je vanzelf (ook) Claudia van capoeira. Het kan niet anders dan dat Claudia Ivone zich in Daniela Klette heeft genesteld.

Zou Klette spijt hebben gehad van haar keuze voor de RAF? Of alleen van de consequentie daarvan: haar ondergedoken bestaan? Misschien heeft ze berouw van de terreur die ze heeft gezaaid? Misschien ook niet: ‘In der Wohnung wurde Munition gefunden.’

De filosofe Laurie Paul heeft onderzoek gedaan naar transformatieve ervaringen; ervaringen die je leven radicaal veranderen, en waardoor je een ander mens wordt. Zoals moeder worden. Of terrorist worden. Volgens Paul kunnen transformatieve beslissingen nooit volledig rationeel zijn.

Neem vampirisme. Je kunt wel zeggen: ik wil geen vampier worden, want ik houd niet van bloed; maar als je eenmaal vampier bent geworden, dan zul je wél van bloed houden. Hetzelfde argument gaat volgens Laurie Paul op voor het al dan niet krijgen van kinderen. Ben je eenmaal een ouder, dan ben je iemand geworden die de nachtrust vrijwillig opoffert voor het kind. Dan ben je een ander mens geworden. Hoe dan ook: degene die de keus maakt is een ander dan de persoon die er al dan niet tevreden over zal zijn.

Transformeren doe je sowieso. Dat kan radicaal: jezelf afzonderen; terrorist worden; met een zeilboot de oceaan opvaren en nooit meer terugkeren. Of geleidelijk: andere boeken gaan lezen; geen zwart meer dragen; ouder worden.

Gelukkig heb je een naam om de illusie in stand te houden dat je dezelfde persoon blijft. De naam die al die transformaties verenigt. Een andere naam aannemen, zoals Daniela Klette deed, is denk ik een van de radicaalste keuzes die je kunt maken.

Onlangs heb ik, bij het herschrijven van een verhaal, een aantal namen van personages veranderd. Eén irritant personage had een irritante naam die eigenlijk heel goed bij haar paste. Het probleem was dat het geheel daardoor te karikaturaal werd. Dat is niet goed, dacht ik, dit personage moet een serieuze naam krijgen. Nu is ze nog steeds irritant, maar niet alleen maar irritant.

In het schrijven van fictie kun je je uitleven zonder echt terrorist te worden, hinkstapsprongend door namen, ideeën en daden. Wat dat betreft kun je je als schrijver mooi verschuilen. Als het maar goed in elkaar zit.

In romans zoals Sacha Bronwassers Luister, heeft alles betekenis, moeten kleuren terugkomen en alle draden worden afgehecht. Niets blijft zonder consequenties. In een van zijn essays over het werk van schrijver J.M. Coetzee, legt Arnon Grunberg uit dat het vertellen van verhalen voor Coetzee geen onschuldige, frivole bezigheid is. Uit die bespreking:

Zelfs als we denken de waarheid te spreken, vertellen we vermoedelijk niet het echte verhaal over ons. Niets is wat het lijkt te zijn. De roman en de psychoanalyse hebben, zegt Coetzee, een wezenlijk belang bij de bewering dat ‘onze schijnbare levens niet onze echte levens zijn’. Maar wat, vraagt Coetzee, als er zoiets als succesvolle verdringing bestaat, wat als je het verleden kunt vervalsen zonder dat het je inhaalt, wat als er geen rechtvaardigheid bestaat?

Voor hetzelfde geld had de Italiaanse uit Kreuzberg nóg dertig jaar in vrijheid doorgeleefd; misschien met tai chi in plaats van capoeira en katten in plaats van die grote hond, maar als dezelfde Claudia van capoeira; dan was ze uiteindelijk als Claudia Ivone, geliebte Nachbarin und Tänzerin terechtgekomen op een begraafplaats in Berlijn en was het RAF-dossier Klette als onopgelost gearchiveerd.

Nu verloopt de werkelijkheid als in een roman: het verleden komt terug. En daar is Daniela Klette het zelf misschien wel mee eens, want bij haar aanhouding schijnt ze opgelucht gezegd te hebben: ‘Eens moet het voorbij zijn.’

[Iedere 1ste (of 2de) van de maand verstuur ik een twijfelbrief. Dit was de zevende.]

Thanks for reading Twijfelbrieven! Subscribe for free to receive new posts and support my work.